Kẻ chiến bại

Nguyễn Hoài Vân

 Sau chiến bại, khi người ta đã mất hết, thì sự thật sâu xa nhất về chính mình hiển lộ ra. Khi ấy, người bại trận chỉ còn hai chọn lựa : hoặc trả thù, hoặc tái sinh.

Trả thù là cố giữ lại con người cũ của mình, như thể không gì có thể làm cho nó thay đổi được. Để rồi người ta làm mọi cách để cho đối phương phải trả một giá thật đắt cho những mất mát mà mình đã phải chịu đựng. Trả thù cũng là kéo dài cuộc chiến dưới những hình thức khác, trong điều kiện khác, nhưng chủ yếu vẫn là : duy trì chiến tuyến, giữ vững lằn ranh bạn thù.


Tái sinh là sống lại một cuộc sống khác, chấp nhận cho « cái tôi » được nhào nặn trong một khuôn khổ mới. Trong cuộc sống mới này, nhiều điểm tựa có thể thay đổi, thí dụ như người ta có thể chấp nhận một quê hương mới, chấp nhận thuộc về một thành phần xã hội mới, hình thành những liên hệ bạn bè mới, trong khi những mối thù xưa dần dần nhạt bóng. Cuộc chiến của thời xưa cũng dần dần thay đổi bản chất để chuyển sang một cuộc đấu tranh sinh tồn trong môi trường mới.


Thật ra, đó chỉ là lý thuyết. Trong đời thực, những người bại trận đều sống hỗn hợp hai thái độ vừa nêu, trong những chừng mực khác nhau, tùy « thảo trình » tâm lý của mỗi cá nhân.


Điều quan trọng cho các thế hệ tương lai là : hãy trân trọng học bài học của những người bại trận, mà đừng phê phán cá nhân họ. Dù cho họ có chọn lựa thái độ nào đi chăng nữa, thì họ cũng là những con người đã mang một kinh nghiệm sống quý giá. Chính từ kinh nghiệm ấy mà một tương lai tốt đẹp sẽ được thêm cơ hội đâm chồi nẩy mộc, để trở thành cây trái tốt tươi. Một điều không thể nào có được trên những phiến đá cẩm thạch của các đài tưởng niệm chiến thắng. Trên đó, chỉ có lạnh lẽo và quạnh hiu...


Kẻ chiến thắng luôn tự gán cho mình tất cả vinh dự, quyền hành, lợi lộc. Họ luôn tìm cách bán sự thành công của họ với cái giá đắt nhất mà họ có thể bán được. Nhiều thế hệ sẽ còn tiếp tục phải trả « món nợ » vô cùng to lớn ấy.


Trong khi đó, người chiến bại chỉ có một gia tài đầy khổ đau, sẵn sàng cống hiến cho những ai biết dùng đến. Kinh nghiệm sống của họ là một món quà, tặng không cho những thế hệ tương lai. Kể cả, trong nhiều trường hợp, vì sự chiến bại của mình, họ đã bị loại khỏi cộng đồng dân tộc.


Vũ khí vẫn còn trong tay kẻ chiến thắng, để bảo vệ tư thế và những lợi lộc đã mà họ đã đoạt được.


Trong khi đó, người chiến bại đã buộc phải giã từ vũ khí. Và, khi vũ khí đã rời khỏi bàn tay, thì chỉ còn bàn tay, sẵn sàng nắm lấy những bàn tay khác...