KHỔNG GIÁO LỤI TÀN HAY KHÔNG LỤI TÀN ?

Võ Hưng Thanh

                 

Khổng tử là nhà hiền triết lớn sống cách đây từ nhiều ngàn năm tại nước Trung Hoa cổ xưa. Bối cảnh xã hội phong kiến lúc ấy không thể nào hoàn toàn tách lý khỏi tư tưởng Khổng tử. Đó cũng là lý do tại sao nhiều triều đại phong kiến Trung Hoa và Việt Nam trước đây đều đề cao Khổng tử.


Song nói cho cùng trong chủ thuyết Khổng tử có cái hồn và cái xác. Cái xác đó là cái xác phong kiến cổ xưa như trên đã nói. Cái hồn kia là cái hồn nhân văn, nhân bản mà không ai có thể phủ nhận được ở Khổng tử. Tư tưởng Khổng tử chủ yếu xây dựng trên thuyết Chính danh, đó là điều hoàn toàn khoa học, hoàn toàn hữu lý, và khách quan, chính xác. Chính thuyết chính danh là giá trị nhân văn cao nhất tròng ý nghĩa đời sống của triết gia này.

Tất nhiên ai đọc bao quát và kỹ lường học thuyết Khổng tử (kể luôn Mạnh tử) đều thấy các ý nghĩa chính yếu : trọng trí thức, trọng lòng nhân, trọng xã hội, trọng giai cấp sĩ phu đạo đức được coi là yếu tố nền móng của xã hội. Như vậy nếu lầm lẫn hay đánh đồng giữa quan niệm giai cấp sĩ phu đạo đức và giai cấp quý tộc phong kiến cầm quyền là hiểu cạn, hiểu sai Khổng Mạnh. Nói cách khác, bên cạnh quan niệm phong kiến cố hữu, tự nhiên về nhiều mặt của học thuyết Khổng tử, tinh thần hay ý thức dân chủ, tự do của Khổng Mạnh là điều đáng nói nhất (cả trong tư tường Khổng cũng như trong tư tưởng của Mạnh tử).

Bởi vậy trong thời đại khoa học tiến bộ, dân chủ tự do ngày nay, nếu tìm lại Khổng tử như một chiêu bài để củng cố giai cấp cầm quyền trong xã hội là bôi bát Khổng tử, là lợi dụng và phản thùng lại Khổng Mạnh. Bởi ý nghĩa cao nhất của Khổng tử và Mạnh tử là ý nghĩa nhân văn, nhân bản, lấy con người làm trọng, lấy xã hội loài người làm trọng, mà không phải lấy giai cấp, địa vị hay quyền hành của bất kỳ giai cấp nào. Nói khác đi trong sâu thẩm nhân văn, học thuyết Khổng mạnh phủ nhận giai cấp mà không phải đề cao giai cấp.

Có nghĩa mọi tư tưởng phong kiến của Khổng Mạnh ngày xưa, ngày nay phải mạnh mẽ loại bỏ. Nhưng ý thức nhân văn, ý nghĩa nhân bản, ý nghĩa trọng học vấn và trí thức của Khổng Manh là chân lý sáng tỏ muôn đời hoàn toàn cần khai thác, phác huy, cần đề cao vì nó bất di bất dịch. Nói khác, tinh thần nhân văn dân chủ tự do trong Khổng mạnh qua thời gian đã từng bước đào thải ý nghĩa phong kiến, quân chủ trong bối cảnh xã hội Khổng Mạnh cổ xưa.

Mao Trạch Đồng và xã hội Trung hoa cộng sản trước đây đã từng quyết liệt hạ bệ Khổng tử. Đó là vì tư tưởng Mao trạch Đông là tư tưởng mác xít và mục đích Mao Trạch Đông là mục đích cá nhân chủ nghĩa, hoàn toàn khác hẳn tinh thần trọng học vấn, trọng nhân văn, trọng tự do dân chủ, trọng con người và nhân loại đích thực của Khổng giáo. Đó cũng là lý do Khổng tử có lụi tàn hay không là quyết định bởi việc người ta có hiểu sâu sắc và cao xa hay không, cũng như người ta có nhằm lợi dụng Khổng tử cho các chiêu bài chính trị thấp kém và nhất thời của mình hay của bối cảnh xã hội hiện có của mình hay không.